Επικοινωνήστε με τους εφήβους μέσω της ενεργητικής ακρόασης
Η εφηβεία αναδιαμορφώνει ριζικά τη δυναμική των γονέων – παιδιών και αλλάζει σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούν οι γονείς με τα παιδιά τους. Ένα παιδί που συνήθιζε να είναι κάποτε ανοιχτό μπορεί να γίνει αντιδραστικό και θορυβώδες όταν του ζητηθεί να μοιραστεί τα συναισθήματά του. Ένα παιδί που ήταν εξωστρεφές μπορεί να είναι τώρα σιωπηλό και να αποσύρεται εύκολα, ένας έφηβος μπορεί να επιμένει πως τα πράγματα πάνε καλά ενώ στην πραγματικότητα βάζει τον εαυτό του σε τεράστια πίεση ακαδημαϊκά αλλά και κοινωνικά. Οι γονείς συχνά νιώθουν αμήχανα με την συμπεριφορά τους και αναρωτιούνται γιατί τα παιδιά τους λένε ψέματα, φωνάζουν, δεν μιλάνε καθόλου ή και ακόμα γίνονται βίαιοι, προκειμένου να αποφύγουν την στήριξή τους.
Πολλές φορές νιώθουν τόσο χαμένοι όσο και τα παιδιά τους και συχνά αναρωτιούνται: ¨Δεν το ξέρει ότι την αγαπάω και ότι θέλω το καλύτερο για εκείνη;”
Αν βρεθείτε σε μια τέτοια κατάσταση είναι πολύ σημαντικό το να μην κατηγορήσετε απλά το παιδί σας αλλά ούτε πρέπει να δεχτείτε αυτήν την έλλειψη επικοινωνίας ως «κανονική» εφηβική συμπεριφορά. Θα πρέπει να κάνετε ένα βήμα πίσω και να αναλύσετε την κατάσταση. Στην πραγματικότητα μεγάλο μέρος του προβλήματος είναι ότι οι έφηβοι ¨κλειδώνουν¨ μια συμπεριφορά από το στιλ της συμβουλής ή της πειθαρχίας που λαμβάνουν από τους γονείς τους, και μόνο κατανοώντας τον δικό σας ρόλο σε αυτήν την διαδικασία μπορείτε να ανοίξετε ξανά τις γραμμές επικοινωνίας.
Είναι επίσης σημαντικό να θυμάστε ότι οι έφηβοι περνούν μια περίοδο έντονης προσαρμογής και με την αβεβαιότητα που προκαλείτε από όλες αυτές τις αλλαγές έρχεται η ενισχυμένη ευαισθησία. Η βαθιά ανάγκη των εφήβων είναι να νιώθουν πως πραγματικά “ακούγονται”, ότι είναι πολύτιμοι και ότι τους κατανοούν. Ωστόσο οι γονείς πολύ συχνά μιλούν ¨πάνω¨ τους χωρίς να σταθούν και να ασκήσουν την ¨ενεργητική ακρόαση¨. Η παραμέληση αυτής της πρακτικής δεν προκαλεί μόνο κακή επικοινωνία αλλά υπονομεύει συχνά και τη γονική εξουσία.
Τι είναι η ενεργητική ακρόαση;
Η ενεργητική ακρόαση αφορά την διάθεση που έχουμε εμείς να αντιληφθούμε και να κατανοήσουμε τον συνομιλητή μας σε βάθος «σαν» να ήμασταν εκείνος. Να είμαστε ανοιχτοί σε αυτό που βιώνει ο έφηβος αλλά και ευαίσθητοι χωρίς κριτική και χωρίς τις προκαταλήψεις που όλοι έχουμε. Αυτό είναι μια μη παθητική στάση του ακροατή και η επιθυμία να κατανοήσει το άτομο που είναι δίπλα του. Προκειμένου να κατανοήσετε την ουσία της ενεργητικής ακρόασης, είναι σημαντικό να εξετάσετε πρώτα τις δικές σας ανάγκες στις σχέσεις. Τι είναι αυτό που σας βοηθάει να νιώθετε πως σας κατανοούν και σας συμμερίζονται όταν αναζητάτε την στήριξη από έναν φίλο, σύντροφο ή μέλος της οικογένειάς; Αντίθετα, τι σας κάνει να νιώθετε πως σας αγνοούν, να κλείνεστε στον εαυτό σας ή ότι σας υποτιμούν;
Υπάρχει πιθανώς κάποιος στην ζωή σας που γνωρίζετε ότι θα μπορείτε πάντα να στραφείτε σε αυτόν όταν βρίσκεστε σε ανάγκη. Κάποιος που σας κάνει να αισθάνεστε αποδεκτός -ή, που σας κατανοεί καθώς μπορεί να σας ¨ακούει¨ χωρίς να σας κρίνει ή και να σας διακόπτει συνέχεια λέγοντάς σας την γνώμη του ή και την δική του ιστορία.
Κάποιος που πιθανώς αποφεύγει ακόμα και κοινότυπα όπως «Σκέψου την καλή πλευρά» ή «Θα μπορούσε να ήταν και χειρότερα». Κάποιος που ενώ προσφέρει καθοδήγηση, δεν έχετε ποτέ την αίσθηση ότι περιμένει με την πρώτη ευκαιρία να κάνει επίδειξη γνώσεων και εμπειρία ζωής.
Το αποτέλεσμα είναι πως πάντα όταν ολοκληρώνονται οι συζητήσεις με τέτοια άτομα νιώθετε περισσότερο ήρεμοι, στο επίκεντρο της προσοχής και λιγότερο μόνοι.
Σε αντίθεση με αυτήν την εμπειρία, σκεφτείτε πως έχετε έναν συνεργάτη ή διευθυντή ο οποίος συνέχεια υποβαθμίζει τις προσπάθειές σας να βρείτε λύση σε θέματα που προκύπτουν στην δουλειά και στο μεγαλύτερο μέρος του διαλόγου σας δεν χάνει ευκαιρία να σας επικρίνει διακριτικά. Αν είχατε ποτέ επαφές με άτομα που επικοινωνούν με αυτόν τον τρόπο σίγουρα θα προσπαθούσατε να αποφύγετε την συνεργασία μαζί τους καθώς θα νιώθατε μερικές φορές κακία, απογοήτευση, ματαίωση και άμυνα. Τελικά πιθανότατα θα κάνατε ότι μπορούσατε για να εργαστείτε μόνοι σας, χωρίς να εμπλέκεται αυτό το άτομο, θα ήταν απλά ευκολότερο με αυτόν τον τρόπο.
Όταν πρόκειται για συναισθήματα, οι ανάγκες των εφήβων είναι λίγο διαφορετικές από τις δικές σας. Οι έφηβοι χρειάζονται κάποιον που θα αντιστέκεται στον πειρασμό να παρεμβαίνει συνέχεια και που δεν θα υποθέτει πως “ ξέρει καλύτερα” ή “ ξέρει περισσότερα”. Εν ολίγοις χρειάζεται έναν ενεργητικό ακροατή. Ένας ενεργητικός ακροατής ασχολείται και φροντίζει, είναι πρόθυμος να συμβιβαστεί και να καταλαβαίνει πως να συμπάσχει με τον έφηβο που μιλάει, ακόμα και όταν δεν συμφωνεί με την συμπεριφορά του. Ο ενεργητικός ακροατής παρέχει ανατροφοδότηση όπου χρειάζεται (τόσο προφορικά όσο και με την γλώσσα του σώματος) επιβεβαιώνει τα συναισθήματα του συνομιλητή σαν να είναι κατανοητά,αποδεκτά και παρέχει χωρίς κριτική χρήσιμες πληροφορίες όταν ο έφηβος τις χρειάζεται.
Συμβουλές ενεργητικής ακρόασης.
Ενώ η ενεργητική ακρόαση είναι μια δύσκολη δεξιότητα για μάθηση σε οποιαδήποτε σχέση, είναι ιδιαίτερα δύσκολο και έχει μεγαλύτερη πρόκληση όταν ένας από τους δυο έχει ρόλο εξουσίας. Οι γονείς πρέπει να καταλάβουν ότι η ενεργητική ακρόαση δεν σημαίνει μα μην δίνονται στους εφήβους αναγκαίες συμβουλές ή πειθαρχία, σημαίνει απλώς ότι ο έφηβος αισθάνεται πως τον ακούτε και τον κατανοείτε κατά την διάρκεια της διαδικασίας.
Ορισμένες ενεργητικές στρατηγικές ακρόασης που ισχύουν για τις σχέσεις γονέα-παιδιού:
– Κάντε ουσιαστικές-διευκρινιστικές ερωτήσεις. Πάρτε τον χρόνο που θέλετε για να ψάξετε περισσότερο το γιατί ο έφηβος νιώθει έτσι ή συμπεριφέρεται με αυτόν τον τρόπο, κάνοντας εύστοχες , ανοιχτές ερωτήσεις ( ερωτήσεις που επιτρέπουν μια ποικιλία απαντήσεων και όχι μόνο μια ‘σωστή’ απάντηση). Πχ. Τι σε κάνει να είσαι θυμωμένος/η, Αυτό όχι μόνο θα σας κάνει να γνωρίσετε περισσότερο τον \την έφηβο αλλά θα βοηθήσει και τον ίδιο να μάθει να αναλύει την δική του συμπεριφορά και απόψεις και ως εκ τούτου να είναι πιο προσεκτικός.
– Βάλτε πρώτα την ενσυναίσθηση. Προσπαθήστε να δείτε τα θέματα από την οπτική γωνία του εφήβου αντί να τα αξιολογήσετε αμέσως από την δική σας σκοπιά. Ποτέ μην απορρίπτετε τα συναισθήματα των εφήβων ως “ανώριμα”, “ γελοία”, “ λάθος”. Αντί γι΄αυτό σκεφτείτε τους δικούς σας αγώνες και την δική σας σύγχυση όταν ήσασταν έφηβοι και κάντε το καλύτερο που μπορείτε για να αισθανθείτε πραγματικά αυτό που αισθάνεται.
Σημειώστε ότι αυτό είναι ιδιαίτερως σημαντικό- εάν ο έφηβος έχει κάνει κάτι με το οποίο δεν συμφωνείτε. Για παράδειγμα εάν τον -την πιάσουν να παίρνει κάτι από ένα κατάστημα ακούστε τον με ψυχραιμία και συμπόνια και ρωτήστε τον γιατί συμμετείχε σε μια τέτοια πράξη. Μπορεί να ανακαλύψετε πως το έκανε σε μια προσπάθεια να “χωρέσει” να ενταχθεί σε μια ομάδα ή αποφεύγοντας κάποιον εκφοβισμό. Από εκεί και πέρα μπορείτε να βρείτε τρόπους να αντιμετωπίσετε το πρόβλημα στην ρίζα του βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής του εφήβου χωρίς να τιμωρήσετε άλλη μια φορά.
-Πρακτική χρήση της γλώσσας του σώματος. Συχνά οι γονείς αποσπώνται από την εργασία τους, από τα κινητά από το διαδίκτυο κλπ. Είναι σημαντικό να μετριάζετε αυτήν την συμπεριφορά όταν συζητάτε με τον έφηβο. Συζητήστε κάνοντας βλεμματική επαφή, ενθαρρύνετε το χαμόγελο, το βλέμμα της κατανόησης και δώστε ένα νεύμα επιβεβαίωσης. Με αυτόν τον τρόπο μπορείτε να επικοινωνήσετε με έναν ενεργό και αγαπητό τρόπο ενώ ταυτόχρονα αφήνετε και τον έφηβο να σας μιλήσει. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι το 92% της ανθρώπινης επικοινωνίας είναι μη λεκτική, οπότε κανείς δεν πρέπει να υποτιμά το αντίκτυπο που μπορεί να έχουν αυτές οι μικρές χειρονομίες.
-Μάθετε να ¨καθρεφτίζετε ¨αποτελεσματικά τις δηλώσεις του εφήβου σας. Αντί να ακολουθείτε τα σχόλια τον εφήβου με φράσεις όπως: ΄Εγώ νομίζω πως θα έπρεπε….΄ δοκιμάστε να παραφράσετε (η διατύπωση της ίδιας φράσης με άλλες λέξεις) την πρόταση του ίδιου και ζητήστε επιβεβαίωση ή διευκρίνηση εάν χρειάζεται. Από το να υποθέτετε πως ΄ξέρετε ΄τι σκέφτεται και αισθάνεται, βεβαιωθείτε ότι το μήνυμα που παίρνετε από την συζήτηση είναι το ίδιο με αυτό που ο έφηβος προσπαθεί να σας εκφράσει. Επίσης, πρέπει να αποφεύγετε να κάνετε τα προβλήματα των παιδιών σας δικά σας στο βαθμό που να νιώθετε υποχρεωμένοι πως πρέπει να παρέμβετε για να τα ΄λύσετε΄.
-Δώστε προσοχή στο πως ο έφηβος ανταποκρίνεται. Όπως ο δικό σας σας τρόπος να χρησιμοποιείτε την γλώσσα του σώματος μπορεί να μεταδώσει πολλές πληροφορίες στο παιδί σας, έτσι η μη λεκτική επικοινωνία του παιδιού σας μπορεί να σας δώσει μια εικόνα για το πως αισθάνεται και το πως προχωράει η συζήτηση. Η γλώσσα του σώματος του εφήβου πρέπει να είναι χαλαρή, ανοιχτή και να δείχνει πως παρακολουθεί. ( Είναι σημαντικό να μην τον αναγκάσετε να συμμετέχει.) Εάν η συζήτησή σας τελειώσει με ένα χαμόγελο και μια αγκαλιά τότε υπάρχουν καλές πιθανότητες ο έφηβος να αισθάνεται υποστήριξη και ανακούφιση.
Αν και χρειάζεται πρακτική και υπομονή για να τελειοποιήσετε την τέχνη της ενεργητικής ακρόασης , πολλοί γονείς αναφέρουν ότι αξίζει η προσπάθεια. Η ενεργητική ακρόαση μειώνει τις παρεξηγήσεις, βελτιώνει την εμπιστοσύνη των γονιών και των παιδιών και ενθαρρύνει την ειλικρινή ανταλλαγή σκέψεων και συναισθημάτων. Το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι ο έφηβος θα νιώθει ότι τον στηρίζετε περισσότερο και ότι τον ελέγχετε λιγότερο. Επίσης θα νιώθει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και αυτογνωσία και θα είναι περισσότερο ικανός να αντιστέκεται στις πιέσεις και στις απαιτήσεις των συνομηλίκων του. Τέλος θα γνωρίζει πως ότι και να γίνει έχει καλούς ακροατές που τον στηρίζουν….. τους γονείς του.
