Υπερπροστασία και συνέπειες
ΌΤΑΝ ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΥΠΕΡΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΟΙ
Για τους γονείς αυτό που προέχει πάντα είναι να φροντίζουν με τον καλύτερο τρόπο τα παιδιά τους. Είναι σημαντικό ο γονιός να παρέχει προστασία και ασφάλεια στο παιδί χωρίς όμως να γίνεται υπερβολικός σε αυτό. Έτσι λοιπόν όταν το μέτρο χάνεται το παιδί έρχεται αντιμέτωπο με μια ασφυκτική κατάσταση την υ π ε ρ π ρ ο σ τ α σ ί α η οποία μπορεί να σαμποτάρει κάθε προσπάθεια του να αποκτήσει αίσθηση εμπιστοσύνης, ασφάλειας και θετική εικόνα του εαυτού του. Σε αυτήν την περίπτωση συναντάμε μια μαμά αγχωμένη και ένα παιδί ανώριμο με περιορισμένη πρωτοβουλία και αυτενέργεια, που δημιουργεί σχέση εξάρτησης μαζί της.
Είναι σημαντικό το παιδί να είναι ελεύθερο και ανεξάρτητο για να μπορεί να ανταπεξέλθει στις δυσκολίες τόσο της μάθησης όσο και της καθημερινότητας, να εκπαιδεύεται δηλαδή στην ρεαλιστική αντιμετώπιση της ζωής. Ο γονιός οφείλει από νωρίς να εφοδιάζει το παιδί του με θάρρος αλλά παράλληλα να το κάνει να νιώθει ασφάλεια και προστασία. Ωστόσο η υπερβολική προστασία μπορεί να έχει αντίθετα αποτελέσματα. Τα παιδιά των υπερπροστατευτικών γονιών εμφανίζουν περισσότερες φοβίες, γίνονται πιο αγχώδη και ανασφαλή, εμφανίζουν περισσότερα ψυχοσωματικά προβλήματα, πέφτουν ευκολότερα θύματα επιθετικότητας και εκφοβισμού. Έχει αποδειχθεί πως ένα παιδί που έχει μεγαλώσει με έναν ή δύο υπερπροστατευτικούς γονείς εξελίσσεται σε έναν ενήλικα που δεν μπορεί να αποφασίσει για θέματα που αφορούν τη ζωή του καθώς πάντα αποφάσιζαν οι άλλοι για εκείνον και έτσι δεν έχει μάθει να μπαίνει σε αυτή τη διαδικασία. Δεν πιστεύει στον εαυτό του και έχει πειστεί πως για να τα καταφέρει χρειάζεται πάντα κάποιον δίπλα του για να τον βοηθά ή να τον καθοδηγεί. Το αποτέλεσμα είναι να προσκολλάται στους άλλους δημιουργώντας σχέσεις εξάρτησης και πάντα να φοβάται μήπως τον εγκαταλείψουν. Επίσης η υπερπροστασία οδηγεί σε ναρκισσιστικές τάσεις αλλά και στο γνωστό σύνδρομο «Πίτερ Πάν» όπου ένας ενήλικας αρνείται να ωριμάσει και φέρεται παιδιάστικα.
Ας δούμε λοιπόν πότε οι γονείς γίνονται υπερπροστατευτικοί και ποιες είναι οι επιπτώσεις. Πολλοί γονείς ταλαιπωρούνται από τις δικές τους φοβίες ή θέλουν να νιώσουν σημαντικοί και ισχυροί και έτσι προβάλλον τα δικά τους άγχη στα παιδιά και τα γεμίζουν με υπερβολικές απαγορεύσεις ή διευκολύνσεις. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι γονείς να περνούν αρνητικά μήνυμα στο παιδί, δηλαδή ότι δεν εμπιστεύονται πως θα κάνει τις σωστές επιλογές, ότι δεν μπορεί να τα καταφέρει μόνο του ή ότι δεν θα συμπεριφερθεί σωστά μόνο του. Τα καθιστά εξαρτώμενα, χωρίς αυτοσεβασμό, χωρίς να έχουν την δυνατότητα να λαμβάνουν μόνα τους αποφάσεις. Στους υπερπροστατευτικούς γονείς πιθανότατα ανήκουν και όσοι δεν εισέπραξαν αρκετή τρυφερότητα κατά την παιδική τους ηλικία και θέλουν τώρα να δείχνουν υπέρμετρα την αγάπη τους στα δικά τους παιδιά, ώστε να μη νιώσουν ποτέ όπως ένιωθαν εκείνοι. Οι γονείς που βίωσαν απόρριψη από τους γονείς τους, είναι πολύ πιθανό να δημιουργήσουν μια σχέση εξάρτησης με το παιδί τους, προκειμένου να νιώσουν εκείνοι αποδεκτοί από κάποιον. Υπερπροστατευτικοί μπορεί να είναι και οι γονείς που μεγάλωσαν με ανάλογο τρόπο οπότε το βρίσκουν φυσιολογικό να το εφαρμόζουν και στα παιδιά τους. Ανεξάρτητα ωστόσο από το λόγο που ένας μπαμπάς ή μια μαμά υιοθετεί αυτή τη συμπεριφορά, είναι βέβαιο πως προσπαθεί να καλύψει τις δικές του ανάγκες και όχι τις ανάγκες του παιδιού. Η υπερπροστασία πνίγει τα παιδιά και τα αφήνει κυριολεκτικά ανώριμα Έτσι το παιδί δεν καταφέρνει να αυτονομηθεί με επιτυχία στη ζωή του και μαθαίνει να ζει με δεκανίκια. Μέσα από τις συχνές παρεμβάσεις παραβιάζεται η ελευθερία του και δεν μαθαίνει την ζωή μόνο του αλλά μόνο ακολουθώντας κανόνες, συμβουλές, συστάσεις, απαγορεύσεις. Άλλωστε το άγχος είναι ιδιαίτερα μεταδοτικό ακόμα και όταν νομίζουμε πως το κρύβουμε καλά, η υπερβολική ανασφάλεια του γονιού εύκολα περνάει στον ψυχισμό του παιδιού. Κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα εξής:
- Όταν οι γονείς από φόβο και άγχος αποτρέπουν το παιδί από το παιχνίδι ή τον αθλητισμό μήπως χτυπήσει, κρυώσει ή κουραστεί τότε θέτουν σε αδράνεια την φυσική του κλίση για ανεξαρτησία, απόκτηση εμπειριών και αναζήτηση
- Όταν για ένα διαγώνισμα που έχει στο σχολείο εξαντλείται στο διάβασμα και στα τεστ προετοιμασίας στο σπίτι.
- Όταν λύνεις εσύ τις ¨δύσκολες¨ ασκήσεις για να μην πάει αδιάβαστος ή για να μην πει η δασκάλα του ότι δεν ξέρει. Οι γονείς πολλές φορές χρεώνονται τις αποτυχίες και τις επιτυχίες των παιδιών τους ως προσωπικές. ¨όσο πιο πολλά πετύχει το παιδί μου τόσο καλύτερος γονιός είμαι¨
Με αυτό τον τρόπο ξεκινάει ένας φαύλος κύκλος που οδηγεί πολλές φορές σε αδιέξοδα και καλλιεργεί μηχανισμούς ελέγχου και εξουσίας που βαραίνουν την οικογένεια και τη σχέση παιδιού – γονιού.
- Όταν συστηματικά αναλαμβάνεις τις δικές του ευθύνες και λύνεις τα δικά του προβλήματα πχ. ζητάς να φορέσει τα παπούτσια του και επειδή αργεί το κάνεις τελικά εσύ
- Κάποιες φορές οι γονείς ακόμη και όταν το παιδί τους έχει μεγαλώσει αρκετά, συνεχίζουν να το αντιμετωπίζουν σα μωρό. Το ντύνουν, το ταΐζουν και δεν το αφήνουν να κάνει τίποτα μόνο του. Τα παιδιά που έχουν συνηθίσει να τα έχουν όλα έτοιμα από τους γονείς τους και τα οποία δεν κουράστηκαν ποτέ, στην πορεία γνωρίζουν αρκετές απογοητεύσεις.
- Όταν το παιδί χωρίς να έχει κάποια πιστοποιημένη δυσκολία μάθησης έχει παραπάνω εκπαιδευτές από ότι πραγματικά χρειάζεται ή όταν υπάρχει μεγάλη καθημερινή πίεση για το διάβασμα.
- Όταν το παιχνίδι γίνεται υπό όρους, να μην τρέχει γιατί μπορεί να χτυπήσει, να μην σκαρφαλώσει γιατί θα πέσει, το μονόζυγο είναι επικίνδυνο, τα παιδάκια στην παιδική χαρά μπορεί να το σπρώξουν.
Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται με τα μεγαλύτερα παιδιά στην περίοδο της προ-εφηβείας και της εφηβείας, όπου η υπερπροστασία των γονιών μεταφράζεται ως έλλειψη εμπιστοσύνης και αυτό βεβαίως μπορεί να προκαλέσει σοβαρότατα προβλήματα στις οικογενειακές σχέσεις. Οι απαγορεύσεις και οι ιδιαίτερα αυστηροί έλεγχοι και κανόνες στην εφηβεία μπορεί να προκαλέσουν τραγικά αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα. Ως αντίδραση τα παιδιά μπορεί να κάνουν κατάχρηση ουσιών (κάπνισμα, αλκοόλ, ναρκωτικά), να έχουν κατά βάση φίλους που δεν εγκρίνουν οι γονείς, να ξενυχτούν και να είναι ιδιαίτερα επιθετικά.
Σίγουρα δεν μιλάμε για απόλυτες ελευθερίες στα παιδιά πρέπει να υπάρχει ο έλεγχος από τους γονείς αλλά πάντοτε με κάποια όρια. Ο γονιός πρέπει να ξέρει που είναι το παιδί, με ποιους φίλους κάνει παρέα, τι δραστηριότητες έχει και να θέτει ορισμένους κανόνες. Αυτό που δεν είναι ωφέλιμο όμως είναι να βρίσκεται συνέχεια κολλημένος στο παιδί, απλά και μόνο στη περίπτωση που κάτι έκτακτο ή κακό θα συμβεί. Η αυτοπεποίθηση ενός παιδιού ενισχύεται μέσα από τα βιώματα του και τις εμπειρίες του και για αυτό να δείχνουμε υπομονή και εμπιστοσύνη μέχρι να τα καταφέρει μόνο του. Ένα παιδί στερημένο και καταπιεσμένο από βιώματα, μεγαλώνοντας θα προσπαθήσει να ζήσει όλα όσα του έλειψαν και αυτό που μπορεί να πάρει επικίνδυνες διαστάσεις. Έτσι λοιπόν αυτό που καλό είναι να έχουν οι γονείς στο μυαλό τους: «Ουσιαστική παρουσία στη ζωή των παιδιών μας άλλα όχι υπερβολική παρέμβαση».
